Әзірге барлығына шұғыл жауап беру мүмкін болмай тұр.
Талибтердің билікке келуі онсыз да күрделі Орталық Азия күн тәртібіне қиындық әкелді. Бұл Қазақстан үшін де өзекті, дегенмен аумақтық тұрғыдан біз Ауғанстаннан өңірдегі барлық елдерден алысырақ орналасқанбыз. Жалпы тәуекелдер аясында бұрынғыдан да берік жинақтала түсуіміз керек деп саналады.
Сонымен бірге, сарапшылар қауымдастығындағы аймақтық ынтымақтастықтың сапасына қатысты әртүрлі пікірлер болды. Бұны “Орталық Азия 2021 жылдан кейін: сын-қатерлер мен мүмкіндіктер” атты дөңгелек үстелдегі талқылау көрсетті.
Өзара әрекеттесуде алға жылжу бар ма?
“Еуразия әлемі” ҚҚ жетекшісі Эдуард Полетаев соңғы уақытта БАҚ-та Орталық Азия мәселелеріне арналған жарияланымдар саны артқанын атап өтті. Негізінен “не істеу керек” және “Орталық Азия елдерінің қауіпсіздігіне қалай әсер етеді” деген сұрақтар қойылуда. Жалпы, саясаттанушының айтуынша,
“жалпы жүйке жұқарып, белгісіздік күшейе түсуде”
Орталық Азияда түрлі деңгейдегі сын-қатерлер көп. Бұл есірткі трафигі, контрабанда, террористік топтардың ену қаупі және т.б. Сондықтан сарапшы өңір елдері үшін (оның ішінде ҰҚШҰ) ынтымақтастық пен ұжымдық шаралар қажет екенін атап өтті.
Сондай-ақ, Полетаев өңір соңғы жылдары “ынтымақтастықтың бірқатар салаларында ілгерілеуді көрсетіп отырғанын” атап өтті. Жалпы, Орталық Азиядағы екіжақты және көпжақты өзара іс-қимыл деңгейі айтарлықтай өсті.
— Қазақстанда Ауғанстан мен Орталық Азияға назар аударатын KazAID халықаралық даму агенттігі құрылғанын еске салғым келеді. Қазақстан президенті Қасым-Жомарт Тоқаев 2021 жылдың шілдесінде дамуға ресми көмек (ДРК) жөніндегі 2021-2025 жылдарға арналған мемлекеттік саясаттың негізгі бағыттарын бекітті.
Тоқаев Ауғанстандағы жағдай жөнінде кеңес өткізді
Құжатта атап өтілгендей, “Орталық Азия мемлекеттері мен Ауғанстан Ислам Республикасы ДРК көрсету бойынша географиялық басымдықта болады. Бұл ретте ДРК ұлттық жүйесінің дамуына қарай Қазақстан Республикасының іс-әрекеті болашақта әлемнің басқа өңірлеріне де бағдарлануы мүмкін”, – деді сарапшы.
Бірыңғай аймақ болудың қажеті не?
ҚСЗИ бас ғылыми қызметкері Леся Каратаева посткеңестік Орталық Азияны аймақтандыру сапасы туралы айтты. Сонымен қатар, ол сараптамалық қоғамдастықта “өңірлік байланыстарды нығайтуда айқын ілгерілеудің жоқтығы туралы” ойды атап өтті. Негізгі сұрақ – жалпы аймақ болудың қажеті не?
Географиялық фактор мен геосаяси аспектілерден басқа, мемлекеттердің өздерінің ынталандыруы да бар. Сарапшы оның “тиімді және тиімсіз” компоненттерін анықтады.
– Үш онжылдық ішінде бұл басымдылық қисынсыз құрамдас бөлікке – жалпы тарихи өткенге, бес елдің төртеуінің этникалық және тілдік жақындығына, рухани және мәдени ұқсастыққа және т. б. жасалған болатын. Бұл басымдылықты Орталық Азия елдері пайдалана алмағанын мойындау керек.
Тәуелсіздіктің екінші және үшінші ұрпақтары үшін бұл факторлардың бәрі маңызды емес,
— деді ол.
Тиімді құрамдас бөлік ұлттық мүдделерді, экономикалық пайданы, қауіпсіздікті қамтиды. Каратаева бізде – алдымен экономика, содан кейін саясат деген формула терең тамыр жайғанын айтты. Тиісінше, ұлттық мүдделер экономикалық даму призмасы арқылы көрінеді.
Сарапшы өңірлік экономикаларда өзекті мәселелерді шешудің көптеген нұсқалары бар деп санайды. Олар жанасу нүктелері болуы да, болмауы да мүмкін. Бұл аймақішілік байланыстарды қалай нығайтады немесе әлсіретеді?
– Мәселені кеңейтуге болады – Орталық Азия елдерінің экономикалық ынтымақтастығы өңір құрушы фактор болып табыла ма? Бес елдің экономикалық өзара іс-қимылының құрылымы екі жақты байланыстар желісін, сондай-ақ ЕАЭО, ДСҰ, ТМД сияқты бірлестіктердің тікелей өңірінен тыс режимдерімен болжанатын форматтарды қамтиды. Қалыптасқан жағдай, сөзсіз,
Орталық Азия елдері арасындағы экономикалық байланыстардың дамуына кедергі келтірмейді, бірақ өңірлендіруге де ықпал етпейді
Тауар айналымының құрылымы туралы да осылай айтуға болады. Сондай-ақ, цифрлық экономиканың перспективаларына және жоғары технологиялық өнімдерге – электрондық компоненттерге, роботты құрылғыларға және т.б. сұраныстың өсуіне назар аударған жөн. Біз бір-бірімізге не ұсына аламыз? – деп мәлімдеді Қаратаева.
Әлі жауабы жоқ маңызды сұрақтар
Спикер әзірге мемлекеттер “аймақішілік ынтымақтастыққа сүйенбей, Экономикалық даму стратегияларын іске асырғанын” атап өтті. Аймақішілік саудадан түсетін пайда – бұл ШОБ үшін жағымды бонус.
Келесі маңызды фактор — қауіпсіздік. Мұнда Қаратаева үш мәселеге назар аударды.
Бірінші сұрақ – бір елдегі ішкі саяси жағдайдың тұрақсыздануы немесе екі жақты қатынастардың нашарлауы аймақтың басқа елдеріндегі жағдайға әсер ете ме? Сарапшы елеулі әсері болмайды деп санайды.
– Мерзімді шиеленістер саяси деңгейдегі ықпалды қажет етеді. Бірақ іске араласпаған елдердің қауіпсіздігі үшін қауіп төнбейді және қандай да бір аймақтық тұрақсыздық туралы сөз қозғалмайды,-деді ол.
Екінші мәселе – Ауғанстандағы жағдай аймақ үшін қаншалықты қауіпті? Каратаеваның айтуынша, бұл аумақтық жақындыққа байланысты. Қазақстан үшін де, Тәжікстан үшін де тәуекелдер әртүрлі.
– Бір таңқаларлығы, Ауғанстан “басқа” қызметін атқара отырып, Орталық Азиядағы аймақтық шоғырлануға үлкен ықпал етті. Кем дегенде ширек ғасыр бойы стигматизация және осы елді Орталық Азияның онсыз да үйлесімсіз қатарына қабылдауға құлықсыздық жалпы өңірлік сыртқы саяси күн тәртібін қолдады.
2018 жылдан бастап Ауғанстанның рөлін бағалау тәсілдері өзгерді. Ауған ішіндегі жағдай да өзгерді. Қазіргі уақытта болжау жасау қиын. Белгісіздік тым көп”, – деді ол.
Үшінші мәселе – не маңызды, қауіпсіздік пе әлде Ауғанстанның қатысуымен экономикалық жобаларды жүзеге асыру ма? Мұнда диаметрлі екі қарама-қарсы көзқарас бар.
— Бір жағынан, экономикалық жобаларды іске асыру қауіпсіздік кепілдігін талап етеді. Ешкім тұрақсыз аумақтарға инвестиция салуға мүдделі емес. Екінші жағынан, егер экономикалық жағдай мәз емес болса, тұрақтылыққа қалай қол жеткізуге болады? Әр түрлі ойыншылар, әр түрлі қызығушылықтар, әр түрлі позициялар. Бір нәрсені нақты айтуға болады — жылда нәтиже болады деп күтудің қажеті жоқ”, – деді сарапшы.
Қазақстандықтардың көршілерге деген қызығушылығы төмендеуде
“Стратегия” ҚҚ президенті Гүлмира Илеуова қазақстандықтардың сыртқы саяси басымдықтары туралы зерттеулер жайында айтып берді. Халықтың Орталық Азия елдеріне қызығушылығы өте төмен екені белгілі болды. Және ол көтерілмейді, керісінше төмендейді.
– КСРО дәуірінен бері уақыт өткен сайын, жастар арасвнда (мен тәуелсіздік кезеңінде Қазақстанда туғандар туралы айтып отырмын) өңірдегі көршілер туралы түсінік азаяды. Рас, Қазақстанда Қырғызстан мен оның тұрғындарына деген қызығушылық пен достық сезімі бар. Өзбекстан, Тәжікстан, Түркіменстан туралы айтсақ,
респонденттердің оларға деген көзқарасы бейтарап не кей жерде тіпті нашар,
– деп санайды Илеуова.
Әлеуметтанушы адамдар арасындағы байланыстар азайып бара жатқанын айтты. Өзара қызығушылықтың қандай негізде қалыптасуы мүмкін екендігі әлі байқалмайды, өйткені “ешқандай негізгі құндылықтар жоқ”.
— Осыдан 15 жыл бұрын сарапшылар: біз бір елдің құрамына кірдік, біздің ортақ тарихымыз бар деген негізде Орталық Азия ынтымақтастығының жандануына үміт бар деп айтқан болатын. Соңғы жылдары қызығушылық пайызы төмендеді. Кейбір бастамалар оптимистік көзқарасты қалыптастырса да, – деді ол.
Жалғасы бар
Источник: 365info.kz